Εντοπισμός πιθανών προβλημάτων στην περιοχή της Β. Εύβοιας μετά την πυρκαγιά της 3ης Αυγούστου 2021
by dasarxeio
Κωνσταντίνος Καούκης¹, Δασοπόνος
MSc- Στη Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών
Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος², Δασολόγος
Διευθυντής Ερευνών
Την 3η Αυγούστου 2021, στην περιοχή της Δημοτικής Ενότητας Δάφνης του Δήμου Λίμνης, εκδηλώθηκε μια πυρκαγιά, η οποία έμελλε να είναι η μεγαλύτερη που έχει συμβεί στο σύγχρονο Ελληνικό Κράτος. Μετά από 8 ημέρες το αποτέλεσμα αυτής της πυρκαγιάς ήταν να καταστραφεί μια έκταση 508.758 στρεμμάτων, σύμφωνα με τη μέτρηση που έγινε από το σύστημα Copernicus. Η καταστροφή δεν περιορίσθηκε μόνο στην περιοχή αρμοδιότητας του Δασαρχείου Λίμνης, αλλά επεκτάθηκε και στην περιοχή αρμοδιότητας του Δασαρχείου Ιστιαίας. Οπότε η καταστροφή πλέον αφορά τους δύο μεγάλους Δήμους της Βόρειας Εύβοιας, το Δήμο Ιστιαίας Λουτρών Αιδηψού και το Δήμο Μαντουδίου-Λίμνης-Αγίας Άννας. Η καταστροφή είναι εξαιρετικά μεγάλη φτάνοντας σχεδόν το 50% των γεωγραφικών ορίων των δύο δήμων. Οι περιοχές αυτές στηρίζουν οικονομικές δραστηριότητες που σχετίζονται με την κτηνοτροφία, τη συλλογή δασικών προϊόντων (ρητίνη και ξυλεία), τη μελισσοκομία, τη γεωργία αλλά και τον τουρισμό.
Από τα διαθέσιμα στοιχεία του εδαφολογικού χάρτη (Χάρτης 1) της Δασικής Υπηρεσίας διαπιστώθηκε ότι οι κατηγορίες μητρικού πετρώματος στην καμένη περιοχή είναι κατά πλειοψηφία (76%) «Τριτογενείς αποθέσεις», δηλαδή εδάφη μαλακά και γόνιμα. Όμως, λόγω αυτών, ο κίνδυνος διάβρωσης είναι υψηλός, ιδιαίτερα εκεί που υπάρχουν μεγάλες τοπογραφικές κλίσεις. Όπως παρουσιάζεται στον Χάρτη 2, οι κλίσεις σε πολλές περιπτώσεις είναι ιδιαίτερα μεγάλες.
Τα αποτελέσματα παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα:
| Κατηγορίες μητρικού υλικού του εδάφους | Ποσοστό κάλυψης στην καμένη περιοχή | Χάρτης 1: Μητρικό πέτρωμα της καμένης περιοχής |
| Λιμνάζοντα ύδατα | 0.1% | |
| (A) Αλλούβια | 4.2% | |
| (B) Κοίτες ποταμών | 0.4% | |
| (C) Σκληροί ασβεστόλιθοι | 5.6% | |
| (P) Περιδοτίτες | 11.5% | |
| (S) Κώνοι αποθέσεως | 0.1% | |
| (T) Τριτογενείς αποθέσεις | 76.1% | |
| (X) Σχιστόλιθοι | 2.1% | |
| .. |
Κίνδυνος πλημμύρας περιοχών που καταστράφηκαν από την πυρκαγιά
Στην περιοχή που καταστρέφεται από πυρκαγιά έχουμε καταστροφή της βλάστησης και των φυτικών υπολειμμάτων (φυλλάδας, χούμου κλπ.). Σε επίπεδο λεκάνης απορροής, αυτό έχει σαν αποτέλεσμα (περιληπτικά) τις παρακάτω διεργασίες διάβρωσης και δημιουργίας πλημμύρας (Μπαλούτσος κ.α. 2001*):
- Δημιουργία υδρόφοβου στρώματος εντός του εδάφους μετά την πυρκαγιά από καύση οργανικής ουσίας και διείσδυση χημικών ενώσεων εντός αυτού. Συντελεί στην αύξηση της επιφανειακής απορροής και σε πλάγια κίνηση της υπεδάφιας απορροής
- Πτώση μεγαλύτερου ύψους βροχής στην επιφάνεια της λεκάνης λόγω έλλειψης προστασίας (υδατοσυγκράτησης) από τη βλάστηση
- Συγκράτηση λιγότερης υγρασίας στην επιφάνεια του εδάφους λόγω της καύσης των επιφανειακών φυτικών υπολειμμάτων (φυλλάδας, χούμου, κλπ.)
- Κατακερματισμός των εδαφικών συσσωματωμάτων λόγω μεγαλύτερης ενέργειας των σταγόνων της βροχής.
- Μείωση της ταχύτητας διήθησης της βροχής στο έδαφος λόγω απόφραξης των πόρων του
- Δημιουργία επιφανειακής απορροής στις πλαγιές της λεκάνης
- Μείωση της αντίστασης του εδάφους στην παράσυρση από την επιφανειακή απορροή, λόγω έλλειψης βλάστησης
- Διάβρωση και παράσυρση του εδάφους από τις πλαγιές της λεκάνης προς τα κατάντη και τις κοίτες των υδατορευμάτων
- Σημαντική και απότομη αύξηση της υδατοστερεοπαροχής στην κοίτη των υδατορευμάτων
- Διάβρωση του πυθμένα και των πρανών της κοίτης των υδατορευμάτων και μεταφορά των υλικών προς τα κατάντη
- Υπερχείλιση της πεδινής κοίτης του υδατορεύματος και επιδείνωση της κατάστασης σε περίπτωση ύπαρξης ανθρώπινων παρεμβάσεων
- Δημιουργία πλημμυρικών φαινομένων στην πεδινή γεωργική και κατοικημένη περιοχή της λεκάνης με πληθώρα δυσμενών επιπτώσεων.
Χάρτης 2: Απεικόνιση των ρεμάτων με τις αντίστοιχες λεκάνες απορροής τους και κλίσεων στην καμένη περιοχή της Β. Ευβοίας
Εντοπισμός λεκανών απορροής των ρεμάτων της περιοχής που μπορεί να δημιουργήσουν προβλήματα.
Επειδή η περιοχή που καταστράφηκε είναι ιδιαίτερα μεγάλη, έγινε προσπάθεια να εντοπισθούν τα ρέματα που μπορούν να δημιουργήσουν πρόβλημα σε κατοικημένες περιοχές της Β. Ευβοίας. Τα ρέματα που ξεχωρίσαμε είναι (Χάρτης 2):
Ο Ξηροπόταμος που διέρχεται από την πόλη της Ιστιαίας τροφοδοτείται από 2 ρέματα, των οποίων οι λεκάνες απορροής βρίσκονται στο σύνολό τους σε καμένη περιοχή, το δε έδαφος τους ανήκει στην κατηγορία των «τριτογενών αποθέσεων» και παρουσιάζουν έντονες κλίσεις κατά θέσεις
Το Ρέμα Μαρμάκια που διέρχεται από τη Δ.Ε. Ασμηνίου και η λεκάνη του βρίσκεται στο σύνολό της σε καμένη περιοχή. Σημειώνεται ότι το 1990 μετά από πυρκαγιά είχε δημιουργήσει ιδιαίτερα πλημμυρικά προβλήματα
Το Ρέμα Βρύσας που διέρχεται από τη Δ.Ε. Γουβών επίσης αποτελεί ένα τεράστιο πρόβλημα γιατί η λεκάνη απορροής έχει πλήρως σχεδόν καεί
Το Ρέμα Μαύρον που διέρχεται από τον οικισμό Ψαροπούλι της Δ.Ε. Βασιλικών
Το Ρέμα Βόθανος που επίσης καταλήγει σε αραιές κατοικίες κοντά στον οικισμό Ψαροπούλι
(Σημειώνεται ότι στην περιοχή Ψαροπούλι το 1990 μετά από ακραία βροχόπτωση είχαμε νεκρούς)
Ο Ασπροπόταμος ο οποίος καταλήγει σε μικρό παραλιακό οικισμό της Δ.Ε. Παπάδων
Το Αχλαδόρεμα το οποίο καταλήγει στην παραλία της Δ.Ε. Κοτσικιά
Ο ποταμός Νηλέας ο οποίος τροφοδοτείται από 8 μεγάλα ρέματα εκ των οποίων τα 7 έχουν τις λεκάνες τους στη καμένη περιοχή Το Ρέμα Σηπιάς που καταλήγει στην παραλία-οικισμό Σηπιάς της Δ.Ε. Λίμνης και
Το Ρέμα Βρυστέλας που ξεκινά από τη Δ.Ε. Κοκκινομηλιάς και καταλήγει στην περιοχή του Όρμου Καμίνι κοντά στη Δ.Ε. Ροβιών
Προτεινόμενα μέτρα και έργα για τις περιοχές της Β. Εύβοιας
Τα μέτρα τα οποία θα πρέπει να ληφθούν, εκτός των προβλεπόμενων από τις διατάξεις της Δασικής νομοθεσίας, είναι:
- Αποφυγή διάνοιξης νέων δρόμων για να μην δημιουργηθούν καινούριες εστίες παραγωγής φερτών υλών
- Αποφυγή μετατόπισης της καμένης ξυλείας δια σύρσεως
- Αποφυγή υλοτομιών όπου έχουμε μαλακά εδάφη και οι κλίσεις ξεπερνούν το 50%
- Συντήρηση και βελτίωση του αποστραγγιστικού δικτύου των υπαρχόντων δρόμων, όπου η επιφανειακή απορροή από τα πρανή και το κατάστρωμα ρέει ανεξέλεγκτα και μπορεί να δημιουργήσει νέες κοίτες αυλάκων ή και υδατορευμάτων, στα κατάντη κάθε θέσης του δρόμου, όπου το επιτρέπουν οι τοπογραφικές συνθήκες και το κατάστρωμα
Τα έργα αντιπλημμυρικής και αντιδιαβρωτικής προστασίας θα πρέπει να πραγματοποιηθούν εντός ολίγων μηνών και να περιλαμβάνουν την κατασκευή, κορμοδεμάτων και κορμοφραγμάτων σύμφωνα με την Ελληνική Τεχνική Προδιαγραφή ΕΛΟΤ ΤΟ 1501-10-05-05-00:2009, διαδοχικών φραγμάτων από σκυρόδεμα ή λιθοδομή στα όρια της ορεινής και πεδινής λεκάνης για τη συγκράτηση φερτών υλών καθώς και φραγμάτων ανάσχεσης της πλημμυρικής απορροής.
Τα έργα αυτά έχουν σκοπό, την αποφυγή δημιουργίας εκτεταμένης επιφανειακής απορροής και διάβρωσης του εδάφους στις πλαγιές των λεκανών στην περίπτωση ισχυρής βροχόπτωση, την προστασία της κοίτης των υδατορευμάτων από διάβρωση και εκσκαφή καθώς και στη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών συγκράτησης-απόθεσης φερτών υλών, τη συγκράτηση όσο το δυνατόν μεγαλύτερου όγκου νερού στις πλαγιές και στις κοίτες των υδατορευμάτων, για τον εμπλουτισμό με υγρασία του εδάφους, αλλά και της μείωσης των πλημμυρικών παροχών στο στόμιο της λεκάνης και τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών αποκατάστασης και προστασίας της βλάστησης.
Σημαντικές Υποσημειώσεις:
Τα προτεινόμενα αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα στις λεκάνες απορροής μπορούν να ανταποκριθούν για το σκοπό που γίνονται, υπό την προϋπόθεση ότι το ύψος βροχής που θα δεχθούν ανά επεισόδιο, δεν θα ξεπεράσει τις δυνατότητες συγκράτησης που έχει κάθε μία ανάλογα με τις εδαφικές συνθήκες της. Γιατί στην περίπτωση που θα έχουμε πολύ μεγάλα ύψη βροχής (πέρα των συνηθισμένων) τα έργα που θα έχουν υλοποιηθεί στο ορεινό τμήμα θα προσφέρουν όσο μπορούν περισσότερο στο μετριασμό της απορροής, όμως το υπόλοιπο της απορροής, υπακούοντας στους φυσικούς νόμους λειτουργίας των υδατορευμάτων, θα κατευθυνθεί προς την κοίτη της πεδινής γεωργικής ή αστικής περιοχής της λεκάνης καταλήγοντας σε κάποιο φυσικό αποδέκτη. Δηλαδή η απορροή των υδατορευμάτων θα ακολουθήσει τη φυσιολογική της πορεία με αυξημένο φορτίο, εφόσον βέβαια δεν έχουν υπάρξει ανθρωπογενείς παρεμβάσεις μείωσης ή εξαφάνισης της φυσικής κοίτης. Αν όμως υπάρχουν ανθρωπογενείς παρεμβάσεις αλλοίωσης της κοίτης, τότε το πιθανότερο ότι θα παρατηρηθούν σοβαρά πλημμυρικά φαινόμενα στις πεδινές γεωργικές και αστικές περιοχές. Όμως παρόλα αυτά η απορροή που θα σημειωθεί και σε αυτή την περίπτωση θα είναι πολύ μικρότερη, σε σχέση με εκείνη που θα συμβεί αν δεν κατασκευαστούν σωστά και επαρκή έργα αντιδιαβρωτικής και αντιπλημμυρικής προστασίας στις ορεινές λεκάνες.
Όπως αναφέρθηκε προηγούμενα κανένα έργο δεν είναι τέλειο, ώστε να μπορεί να εξαλείψει τελείως τις επιπτώσεις από πολύ ακραία επεισόδια βροχής, γι΄ αυτό θα πρέπει σε αυτή την περίπτωση οι πολίτες να ενημερωθούν πως να αντιδράσουν, καθώς και τι μέτρα θα πρέπει να λάβουν ώστε να προστατεύσουν τον εαυτό τους, τις οικογένειές τους και την περιουσία τους, πριν και κατά την εκδήλωση ενός τέτοιου επεισοδίου. Τέτοιες οδηγίες εκδίδονται από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, αλλά και κάθε Δήμος θα πρέπει να τις διαδώσει και να τις προσαρμόσει στην ιδιαιτερότητα των ευάλωτων περιοχών. Η παρούσα εργασία μπορεί να βοηθήσει στην κατεύθυνση αυτή.
Μια εκτενέστερη έκθεση με τις παραπάνω προτάσεις διαβιβάσθηκε προς ενημέρωση στη Γενική Δ/νση Δασών & Δασικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΝ.
*Μπαλούτσος Γ., Οικονόμου Α., Καούκης Κ., Ο Κίνδυνος Πλημμύρας σε Λεκάνη Απορροής μετά από Πυρκαγιά, Ανάλυση Προβλήματος και Άμεσα Μέτρα Μείωσης των Επιπτώσεων, Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου με Θέμα: Αποκατάσταση Καμένων Εκτάσεων, ΕΘΙΑΓΕ, Αθήνα, 2001.
| Κωνσταντίνος Καούκης, Δασοπόνος MSc- Στη Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «ΔΗΜΗΤΡΑ» Ινστιτούτο Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων Εργαστήριο Δασικής Οικολογίας & Υδρολογίας Τ.Θ. 14180 Τέρμα Αλκμάνος, Ιλίσια,11528, Αθήνα Τηλ.: 210 7782125 Κιν.: 6944296443 e-mail address: kako@fria.gr |
² Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος, Δασολόγος Διευθυντής Ερευνών Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός “ΔΗΜΗΤΡΑ” Ινστιτούτο Μεσογειακών & Δασικών Οικοσυστημάτων Εργαστήριο Προστασίας Δασικών Οικοσυστημάτων και Πυρκαγιών Τ.Θ. 14180 Τέρμα Αλκμάνος, Ιλίσια,11528, Αθήνα Τηλ. 210 7793142 Κιν. 6944 536359 |
- Tags: πυργκαγιά εύβοια
